Streszczenie

Diogenes Laërtius (ok. III w. n.e.) był biografem greckich filozofów. Nic nie wiadomo ostatecznie o jego życiu, ale jego zachowane Żywoty i opinie wybitnych filozofów są głównym źródłem do historii starożytnej filozofii greckiej. Jego reputacja jest kontrowersyjna wśród uczonych, ponieważ często powtarza informacje ze swoich źródeł bez ich krytycznej oceny. Często też skupia się na trywialnych lub nieistotnych szczegółach z życia swoich podopiecznych, ignorując ważne szczegóły ich nauk filozoficznych, a czasem nie rozróżnia wcześniejszych i późniejszych nauk konkretnych szkół filozoficznych. Jednak w przeciwieństwie do wielu innych starożytnych źródeł wtórnych, Diogenes Laërtius generalnie relacjonuje nauki filozoficzne bez próby ich reinterpretacji lub rozszerzenia, co oznacza, że jego relacje są często bliższe źródłom pierwotnym. Z powodu utraty tak wielu źródeł pierwotnych, na których Diogenes się opierał, jego dzieło stało się najważniejszym zachowanym źródłem do historii filozofii greckiej.

Laërtius musiał żyć po Sekstusie Empiryku (ok. 200), o którym wspomina, a przed Stefanusem z Bizancjum i Sopaterem z Apamei (ok. 500), którzy go cytują. W jego dziele nie ma wzmianki o neoplatonizmie, mimo że jest ono adresowane do kobiety, która była "entuzjastką platonizmu". Stąd przyjmuje się, że jego rozkwit przypadł na pierwszą połowę III wieku, za panowania Aleksandra Sewera (222-235) i jego następców.

Dokładna forma jego imienia jest niepewna. Starożytne rękopisy niezmiennie mówią o "Diogenesie Laertiusie" i tę formę imienia powtarza Sopater Współczesna forma "Diogenes Laertius" jest znacznie rzadsza, użyta przez Stephanusa z Bizancjum oraz w lemacie do Antologii greckiej. lub po prostu "Diogenes".

Pochodzenie nazwy "Laertius" jest również niepewne. Stephanus z Bizancjum określa go jako "Διογένης ὁ Λαερτιεύς" (Diogenes ho Laertieus), co sugeruje, że był on mieszkańcem jakiegoś miasta, być może Laerte w Karii (lub innego Laerte w Cylicji). Inna sugestia jest taka, że jeden z jego przodków miał za patrona członka rzymskiej rodziny Laërtii. Dominująca współczesna teoria głosi, że "Laertius" to przydomek (pochodzący od homeryckiego epitetu Diogenes Laertiade, używanego przy zwracaniu się do Odyseusza), użyty w celu odróżnienia go od wielu innych osób o imieniu Diogenes w świecie starożytnym.

Jego miasto rodzinne jest nieznane (w najlepszym razie niepewne, nawet według hipotezy, że Laertius odnosi się do jego pochodzenia). Sporny fragment jego pism został wykorzystany do zasugerowania, że była to Nicaea w Bitynii.

Sugerowano, że Diogenes był epikurejczykiem lub pyrkonistą. Namiętnie broni Epikura w księdze 10, która jest wysokiej jakości i zawiera trzy długie listy przypisywane Epikowi, wyjaśniające doktryny epikurejskie. Jest bezstronny wobec wszystkich szkół, na wzór pyrkonistów, i niesie sukcesję pyrkonizmu dalej niż inne szkoły. W pewnym momencie zdaje się nawet odnosić do Pyrkonistów jako do "naszej szkoły". Z drugiej strony większość z tych punktów można wytłumaczyć sposobem, w jaki bezkrytycznie kopiuje ze swoich źródeł. Nie jest bynajmniej pewne, że wyznawał którąkolwiek szkołę, a na szczegóły biograficzne zwraca zwykle większą uwagę.

Oprócz Żywotów Diogenes odwołuje się do innego dzieła, które napisał wierszem o sławnych ludziach, w różnych metrach, które nazwał Epigrammata lub Pammetros (Πάμμετρος).

Dzieło, dzięki któremu jest znany, Żywoty i opinie wybitnych filozofów (łac. Vitae Philosophorum), zostało napisane w języku greckim i wyznaje, że podaje opis życia i wypowiedzi greckich filozofów.

Choć jest to w najlepszym razie bezkrytyczna i niefilozoficzna kompilacja, jej wartość, jako że daje nam wgląd w prywatne życie greckich mędrców, sprawiła, że Montaigne napisał, iż chciałby, aby zamiast jednego Laërtiusa było ich tuzin. Z drugiej strony współcześni uczeni radzą, by traktować testimonia Diogenesa z ostrożnością, zwłaszcza gdy nie przytacza on swoich źródeł: "Diogenes zyskał znaczenie nieproporcjonalne do swoich zasług, ponieważ utrata wielu źródeł pierwotnych i wcześniejszych kompilacji wtórnych przypadkowo pozostawiła go jako główne ciągłe źródło do historii filozofii greckiej".

Organizacja pracy

Diogenes dzieli swoich poddanych na dwie "szkoły", które określa jako jońskie

Dzieło zawiera incydentalne uwagi o wielu innych filozofach, są w nim przydatne relacje dotyczące Hegezjasza, Annicerisa i Teodora (oraz Metrodorusa i Hermarchusa (epikurejczyków). Księga VII jest niekompletna i urywa się w czasie życia Chrysippusa. Ze spisu treści w jednym z rękopisów (rękopis P) wiadomo, że księgę tę kontynuowali Zenon z Tarsu, Diogenes, Apollodorus, Boethus, Mnesarchus, Mnasagoras, Nestor, Bazylides, Dardanus, Antypater, Heraklides, Sosigenes, Panaetius, Hecato, Posidonius, Athenodorus, inny Athenodorus, Antypater, Ariusz i Kornutus. Cała księga X poświęcona jest Epikurowi i zawiera trzy długie listy napisane przez Epikura, które wyjaśniają doktryny epikurejskie.

Jego głównymi autorytetami byli Favorinus i Diokles z Magnezji, ale jego dzieło czerpie również (bezpośrednio lub pośrednio) z ksiąg Antystenesa z Rodos, Aleksandra Polihistora i Demetriusza z Magnezji, a także z dzieł Hippobota, Arystypusa, Panaecjusza, Apollodorusa z Aten, Sosikratesa, Satyra, Sotiona, Neanthesa, Hermippusa, Antygonusa, Heraklidesa, Hieronima i Pamfila.

Najstarsze zachowane manuskrypty

Istnieje wiele zachowanych rękopisów Żywotów, choć żaden z nich nie jest szczególnie stary, a wszystkie pochodzą od wspólnego przodka, ponieważ brakuje w nich końca księgi VII. Trzy najbardziej przydatne rękopisy znane są jako B, P i F. Rękopis B (Codex Borbonicus) pochodzi z XII wieku i znajduje się w Bibliotece Narodowej w Neapolu. Manuskrypt P (Paryż) datowany jest na 11.

Wydaje się, że istniały jakieś wczesne tłumaczenia łacińskie, ale już nie przetrwały. X-wieczne dzieło zatytułowane Tractatus de dictis philosophorum wykazuje pewną znajomość Diogenesa. Wiadomo, że Henryk Aristippus w XII wieku przetłumaczył przynajmniej część tego dzieła na łacinę, a w XIV wieku nieznany autor wykorzystał łaciński przekład w swoim De vita et moribus philosophorum (przypisywanym błędnie Walterowi Burleyowi).

Wydania drukowane

Pierwszymi drukowanymi wydaniami były łacińskie przekłady. Pierwsze, Laertii Diogenis Vitae et sententiae eorum qui in philosophia probati fuerunt (Romae: Giorgo Lauer, 1472), drukowało tłumaczenie Ambrogio Traversari (którego rękopiśmienna kopia prezentacyjna dla Cosimo de' Medici nosiła datę 8 lutego 1433) i było zredagowane przez Elio Francesco Marchese. Grecki tekst żywotów Arystotelesa i Teofrasta pojawił się w trzecim tomie Aldine Aristotle w 1497 roku. Pierwszym wydaniem całego tekstu greckiego było to opublikowane przez Hieronima Frobena w 1533 roku. Tekst grecki

Pierwsze krytyczne wydanie całego tekstu, autorstwa H.S. Longa w Oxford Classical Texts, powstało dopiero w 1964 roku; wydanie to zostało zastąpione przez edycję Teubnera Miroslava Marcovicha, wydaną w latach 1999-2002. Nowe wydanie, autorstwa Tiziano Dorandiego, ukazało się w 2013 roku nakładem Cambridge University Press.

Tłumaczenia z języka angielskiego

Historia filozofii Thomasa Stanleya z 1656 roku adaptuje format i treść dzieła Laertiusa na język angielski, ale Stanley skompilował swoją książkę z wielu klasycznych biografii filozofów. Pierwszym kompletnym angielskim tłumaczeniem był przekład z końca XVII wieku dokonany przez dziesięć różnych osób. Lepszego tłumaczenia dokonał Charles Duke Yonge (1853), ale choć było ono bardziej dosłowne, to nadal zawierało wiele nieścisłości. Kolejnego przekładu dokonał Robert Drew Hicks (1925) dla Loeb Classical Library, choć jest on nieco bowdlerowski. Nowe tłumaczenie autorstwa Pameli Mensch ukazało się w 2018 roku nakładem Oxford University Press.

Henricus Aristippus, archidiakon Katanii, sporządził w południowych Włoszech pod koniec lat pięćdziesiątych XI wieku łacińskie tłumaczenie książki Diogenesa Laertiusa, które od tego czasu zaginęło lub uległo zniszczeniu. Geremia da Montagnone wykorzystał ten przekład jako źródło do swojego Compedium moralium notabilium (ok. 1310), a anonimowy włoski autor wykorzystał go jako źródło do pracy Liber de vita et moribus philosophorum (napisanej ok. 1317-1320), która osiągnęła międzynarodową popularność w późnym średniowieczu. Mnich Ambrogio Traversari (1386-1439) dokonał we Florencji w latach 1424-1433 innego łacińskiego przekładu, dla którego zachowały się znacznie lepsze zapisy. Włoski renesansowy uczony, malarz, filozof i architekt Leon Battista Alberti (1404-1472) zapożyczył z przekładu Traversariego Żywoty i opinie wybitnych filozofów w drugiej księdze swoich Libri della famiglia, a własną autobiografię wzorował na Żywocie Talesa Diogenesa Laërtiusa.

Dzieło Diogenesa Laërtiusa miało w czasach nowożytnych skomplikowaną recepcję. Wartość jego Żywotów i opinii wybitnych filozofów jako wglądu w prywatne życie greckich mędrców skłoniła francuskiego filozofa renesansowego Michela de Montaigne (1533-1592) do stwierdzenia, że chciałby, aby zamiast jednego Laërtiusa było ich tuzin. Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831) skrytykował Diogenesa Laërtiusa za brak talentu filozoficznego i uznał jego dzieło za nic więcej niż kompilację opinii poprzednich pisarzy. Mimo to przyznał, że kompilacja Diogenesa Laërtiusa była ważna ze względu na zawarte w niej informacje. Hermann Usener (1834-1905) w swojej "Epikurze" (1887) określił Diogenesa Laërtiusa jako "kompletnego osła" (asinus germanus). Werner Jaeger (1888-1961) potępił go jako "tego wielkiego ignoranta". Na przełomie XX i XXI wieku uczeni zdołali jednak częściowo odkupić reputację Diogenesa Laertiusa jako pisarza, odczytując jego książkę w hellenistycznym kontekście literackim.

Mimo to współcześni badacze traktują testimonia Diogenesa z ostrożnością, zwłaszcza gdy nie przytacza on swoich źródeł. Herbert S. Long ostrzega: "Diogenes zyskał znaczenie nieproporcjonalne do swoich zasług, ponieważ utrata wielu źródeł pierwotnych i wcześniejszych kompilacji wtórnych przypadkowo pozostawiła go jako główne ciągłe źródło dla historii filozofii greckiej". Robert M. Strozier oferuje nieco bardziej pozytywną ocenę wiarygodności Diogenesa Laertiusa, zauważając, że wielu innych starożytnych pisarzy próbuje reinterpretować i rozszerzać opisane przez siebie nauki filozoficzne, co Diogenes Laërtius rzadko czyni. Strozier konkluduje: "Diogenes Laertius jest, gdy nie myli setek lat rozróżnień, wiarygodny po prostu dlatego, że jest mniej kompetentnym myślicielem niż ci, o których pisze, jest mniej skłonny do przeformułowania twierdzeń i argumentów, a zwłaszcza w przypadku Epikura, mniej skłonny do ingerencji w cytowane przez siebie teksty. Zdarza mu się jednak upraszczać."

Pomimo swojego znaczenia dla historii filozofii zachodniej i kontrowersji wokół niego, zdaniem Gian Mario Cao, Diogenes Laërtius wciąż nie doczekał się odpowiedniej uwagi filologicznej. Oba współczesne wydania krytyczne jego książki, autorstwa H. S. Longa (1964) i M. Marcovicha (1999), spotkały się z obszerną krytyką uczonych.

Krytykuje się go przede wszystkim za to, że zbytnio zajmował się powierzchownymi szczegółami z życia filozofów i brakowało mu intelektualnej zdolności do wnikliwego zbadania ich rzeczywistych dzieł filozoficznych. Jednak zgodnie z wypowiedziami XIV-wiecznego mnicha Waltera Burleya w jego De vita et moribus philosophorum, wydaje się, że tekst Diogenesa był znacznie pełniejszy niż ten, który posiadamy obecnie.

Atrybucja:

Źródła

1. Diogenes Laertios
2. Diogenes Laertius
3. ^ The statement by Robert Hicks (1925) that "the scribe obviously knew no Greek",[26] was later rejected by Herbert Long. The more recent opinion of Tiziano Dorandi, however, is that the scribe had "little knowledge of Greek ... and limited himself to reproducing it in a mechanical way exactly as he managed to decipher it". A few years later an "anonymous corrector" with good knowledge of Greek rectified "many errors or readings that, rightly or wrongly, he considered erroneous" (Dorandi 2013, p. 21).
4. Diogenes Laertios. Leben und Lehre der Philosophen. Aus dem Griechischen übersetzt und herausgegeben von Fritz Jürß. Reclams Universal-Bibliothek 1998, ISBN 978-3-15-009669-7
5. Diogenes Laertios (DL): Merkittävien filosofien elämät ja opit III.47.
6. Sopatros, teoksessa Fotios: Biblioth. 161.
7. CONOR.SI. 298184035.
8. CONOR.SI. 37132131.